Beslisboom Duurzaam Verpakken bevordert kennis en bewustwording

De Beslisboom Duurzaam Verpakken is ontwikkeld binnen het zogeheten Programma Plastics (sinds 2019) van Greenport West-Holland. Greenport is een samenwerkingsverband van ondernemers, overheden, onderwijs- en kennisinstellingen. De deelnemers zijn actief op het gebied van voeding en sierteelt. Samen onderzoeken zij welke acties nodig zijn voor een economisch vitale en duurzame toekomst van deze sectoren. Auke Boerma is namens Royal FloraHolland – ’s werelds grootste bloemen- en plantenveiling - van begin af aan bij dit programma betrokken. De lancering van de beslisboom dit voorjaar was een belangrijke mijlpaal. Sindsdien stopt Boerma veel energie in de uitrol van de tool. “Wij willen onze kwekers helpen om de juiste keuzes te maken en daar begeleiden we ze bij met workshops.” Ondertussen voert het KIDV campagne om de Beslisboom Duurzaam Verpakken ook in andere sectoren te introduceren.

Handig hulpmiddel

Je zou denken dat bloemen- en plantenkwekers in deze tijd van hoge energierekeningen en personeelstekorten andere dingen aan hun hoofd hebben dan verduurzaming van verpakkingen. Boerma: “Wij kunnen ons goed voorstellen dat andere onderwerpen hoger op hun prioriteitenlijstje staan dan duurzaam verpakken. Toch menen wij dat het verstandig is dat onze kwekers óók hiermee aan de slag gaan. Zij moeten niet afhankelijk willen zijn van verpakkingsmateriaal dat van fossiele grondstoffen wordt gemaakt of dat helemaal van de andere kant van de wereld moet komen. Bovendien krijgen ze met extra wet- en regelgeving te maken om duurzamer te verpakken. Als coöperatie is het onze taak om onze leden daar op voor te bereiden”, vertelt Boerma. Tweeënhalf jaar geleden ging hij aan de slag met het verder verduurzamen van productverpakkingen. “Eerst zijn we met kwekers in gesprek gegaan: wat komt er op ons en jullie af, hoe kunnen wij jullie helpen? Zo krijg je een goed beeld van de problematiek en de hulpvraag.”

Om verduurzaming in de praktijk te realiseren, heb je samenwerking tussen alle ketenpartners nodig”

Boerma hoorde dat kwekers best wel met duurzame verpakkingen aan de slag wilden, maar niet weten waar ze moeten beginnen en meestal door de bomen het bos niet meer zien. “Zij sparren daar wel over met hun verpakkingsleveranciers en hun klanten, maar kwekers worden over het algemeen onvoldoende getriggerd om voor duurzamere varianten te kiezen. Eerder door het gunstigste inkooptarief.” Met Else Boutkan, programmaleider Circulair Teeltmateriaal & Verpakkingen (voorheen Programma Plastics) bij Greenport West-Holland, sprak hij over verantwoord en circulair gebruik van plastics in de tuinbouw. In het programma zijn alle schakels uit de keten vertegenwoordigd, precies wat Boerma zoekt. “Om verduurzaming in de praktijk te realiseren, heb je samenwerking tussen alle ketenpartners nodig. Al bij het ontwerp van een verpakking en bij de keuze van een materiaalsoort moet je al de wijze van inzamelen en sorteren meenemen én weten hoe de recycling werkt. Hier gaat op dit moment nog veel fout. Aan de voorkant worden keuzes gemaakt die aan de achterkant problemen opleveren. Door alle partijen en schakels te verbinden, komen de uitdagingen beter op tafel en kun je oplossingen bedenken die voor iedereen werken.”

In de eerste sessies die Greenport West-Holland organiseerde, kwam duidelijk naar voren dat er behoefte was aan een tool die ondernemers helpt bij het maken van duurzame keuzes voor verpakkingen. Boerma had zelf een voorbeeld van Albert Heijn gezien: een document met een eenvoudig overzicht van verpakkingsrichtlijnen voor hun leveranciers en met tips om verpakkingen te verduurzamen. "Dat leek ons een goed idee om voor de sierteeltsector te ontwikkelen. Hier zijn bedrijven uit onze sector en uit de AGF-sector (aardappelen, groenten, fruit) aan gaan werken, onder begeleiding van Partners for Innovation en het KIDV. Daar zijn twee beslisbomen uit voortgekomen", vertelt Boerma. De Beslisboom Duurzaam Verpakken neemt de gebruikers stap voor stap mee in het hele proces om tot een geschikte verpakkingskeuze te komen.

Klik hier om de beslisboom te downloaden.

Op de veilingen in Aalsmeer, Naaldwijk, Rijnsburg ziet Royal FloraHolland dagelijks een enorme hoeveelheid productverpakkingen ‘over de marktplaats’ gaan. Boerma: “We hebben het dan over verpakkingen die direct met het individuele product meegaan, dus geen transportverpakkingen waarmee meerdere producten worden beschermd en vervoerd.” Op de veilingen worden dagelijks duizenden karren met bloemen en planten verhandeld, stuk voor stuk met hun eigen potten, hoezen en steeketiketten. “Daar hebben wij geen directe invloed op”, zegt Boerma. “Kwekers bepalen zelf hoe zij hun producten willen beschermen en transporteren. Zij weten alles over hun bloemen en planten, maar de link naar het verduurzamen van verpakkingen maken ze niet zo snel. We moeten het meer gaan zien als product-verpakkingscombinaties. Het is Yin en Yang. Daarnaast is de zekerheid om grondstoffen te verkrijgen niet vanzelfsprekend. In onze rol als kennismakelaar willen wij bewustwording bij kwekers creëren, door inzicht te bieden welke kant het met verpakkingen op gaat en door hen zo goed mogelijk te informeren over de duurzame keuzes die zij kunnen maken.”

Juiste keuzes maken

“Of een verpakking voldoende duurzaam is, is niet hun eerste zorg momenteel. Ze hebben te maken met urgentere uitdagingen. Maar je moet er ook zo naar kijken: als je nu niet de juiste keuzes maakt, betaal je daar in de toekomt de rekening voor. Wij zijn drie jaar geleden, na de ondertekening van het Plastic Pact, al begonnen om ketenpartijen mee te nemen in het verduurzamen van verpakkingen. Het onderwerp is dus zeker niet helemaal nieuw. Maar we snappen ook dat kwekers hier niet elke dag mee bezig zijn. Daarom is de beslisboom zo eenvoudig mogelijk gemaakt.” Dat was een fikse uitdaging, want er zijn meerdere keuzemogelijkheden als het om duurzaam verpakken gaat en iedere gebruiker moet zijn eigen afwegingen maken en vervolgens ook onderbouwen. ”Simpele vragen blijken dan niet altijd simpel te beantwoorden. De verscheidenheid en complexiteit van zaken zijn groot. De beslisboom helpt om dit complexe proces te stroomlijnen.”

Met de lancering van de beslisboom begin dit jaar, was het karwei beslist niet af. Royal FloraHolland heeft verschillende initiatieven genomen om deze goed bij de kwekers te laten landen. “Oorspronkelijk wilden we kwekers individueel helpen met de beslisboom, maar in de testfase werd snel duidelijk dat het veel beter werkt om in groepsverband op te trekken”, vertelt Boerma. Maar wat is dan de effectiefste manier? “Fysieke bijeenkomsten werken altijd goed, maar kosten ook veel reistijd. Digitale bijeenkomsten zijn een goed alternatief, maar twee uur achter een beeldscherm blijft voor iedereen een opgave. Ook is de tijd eigenlijk te kort om alle vier fasen van de beslisboom uitvoerig te behandelen. Op dit moment organiseren wij online workshops waarin we versneld door de beslisboom lopen onder leiding van een verpakkingsexpert. In een aparte sessie leggen we dan de focus op het afronden van fase 1: het vaststellen van doelen én het meetbaar maken van de voortgang. Orchidee NL experimenteert juist met verdiepende sessies met en bij kwekers."

De beslisboom blijkt een effectief instrument om verschillende partijen uit de verpakkingsketen met elkaar in contact te brengen en kennis te delen”

Wat de groepsgewijze aanpak vergemakkelijkt, is dat Royal FloraHolland over 27 productcommissies (FPC’s) beschikt. Bijna elke bloemen- of plantensoort heeft een eigen commissie. Daarin komen kwekers van het betreffende product een paar keer per jaar samen om over ontwikkelingen en thema’s in hun domein te praten en inzichten te delen. “Steeds vaker staan ook verpakkingen op de agenda. Het mooie van de afzonderlijke FPC’s is dat de leden van een specifieke productgroep grotendeels voor dezelfde uitdagingen staan en eisen stellen. Welke productgroep heeft nou echt een bloemenhoes nodig en welke keuze hebben de kwekers dan? De ene productgroep heeft een hoes nodig die tegen condensvorming kan en de ander niet. Binnen een productcommissie werken we toe naar een gezamenlijke standaard en stellen we duurzame kaders op, om daarbinnen keuzes te maken. Wij kunnen kwekers niet vertellen wat de meest duurzame verpakking is, want dat ligt aan zoveel factoren. Er is geen one size fits all oplossing. Voor elke productgroep moet je de beslisboom doorlopen; met een onafhankelijk LCA-onderzoek proberen we richting te geven wat de beste oplossing zou kunnen zijn."

Domino-effect

“Inmiddels hebben meerdere FPC’s de beslisboom doorlopen, waarbij ook steeds iemand van het KIDV of van Partners for Innovation aanwezig was om direct vragen te kunnen beantwoorden. Dat werkt heel goed”, stelt Boerma. "De kwekers worden zich steeds meer bewust van welke factoren een rol spelen bij het maken van een duurzame keuze. Niet alle informatie blijft hangen, maar de rode draad borgen we in een verpakkingsdossier. De inzichten die ze opdoen vinden ze waardevol en bieden stof om het gesprek aan te gaan met hun collega-kwekers, klanten en leveranciers van verpakkingen. Zo zorgen we voor een domino-effect in de sierteeltketen, waarbij opgedane kennis wordt overgebracht naar de ander. Zo brengen we de transitie in beweging. De dossiers gebruiken we om vervolgstappen te bepalen."

We creëren een domino-effect in de sierteeltsector en brengen daarmee de transitie in beweging”

Boerma noemt een voorbeeld van zo’n vervolgstap: “Om het een beetje overzichtelijk en behapbaar te houden, ligt onze focus op dit moment op hoezen. We zien in onze sector dat virgin PP het meest gekozen materiaal is. Het is het beste materiaal om de producten te beschermen. Naast nog enkele andere praktische redenen is het ook het goedkoopste materiaal. In de Recyclecheck voor flexibele kunststof verpakkingen stelt het KIDV echter dat hoezen van PE-materiaal goed recyclebaar zijn en PP-materiaal is dat nog niet. Het is niet eenvoudig voor onze kwekers om zo maar over te stappen naar PE-materiaal of papier. Deze materialen zijn duurder en hebben niet exact dezelfde eigenschappen. Mogelijk zijn hun inhoesmachines daar niet op ingesteld en/of ze hebben nog ruime voorraden PP-hoezen liggen. Ondertussen is het Afvalfonds Verpakkingen bezig om te onderzoeken hoe ze de PP-stroom voor flexibele verpakkingen wél goed kunnen recyclen. Daarvoor zijn aanpassingen nodig in de installaties van recyclers. Wij hebben nu aangeboden om de verpakkingsstroom die als afval eindigt op onze marktplaats aan te bieden voor testen. Zo werken we toch mee aan nieuwe kansen en kijken we wat we samen kunnen bewerkstelligen.”

De beslisboom is een centrale plek waar alle informatie over duurzaam verpakken kan worden gevonden. Boerma’s wens is dat die kennis op termijn ook een plek krijgt op Floriday, hét digitale platform van de sierteeltsector. “Hier staat allerlei gedetailleerde informatie op over de producten die worden aangeboden, de informatie die inkopers nodig hebben om bloemen en planten in te kopen, zoals steellengte, kleuren, kenmerken, betrouwbaarheidsindexen, foto’s enzovoorts. Ik zie voor me dat hier straks ook informatie over de verpakkingen bij staat. Daarnaast bestaan er aanvoer- en veilingvoorschriften. Ook daar willen we straks veel meer duurzame verpakkingsrichtlijnen in opnemen.”

Behalve een beslisboom voor de sierteelt is er zoals gezegd ook een beslisboom voor de groenten- en fruitsector gemaakt. In de ervaringen die tot nu toe met deze instrumenten zijn opgedaan, ziet het KIDV aanleiding om ook andere branches te benaderen om een eigen beslisboom te ontwikkelen. “Het blijkt een effectief instrument om verschillende partijen uit de verpakkingsketen met elkaar in contact te brengen en kennis te delen”, oordeelt verpakkingskundige Niels van Marle van het KIDV. Boerma onderschrijft dit. “Wij hebben volop geëxperimenteerd en aan Partners for Innovation teruggekoppeld waar nog ruimte voor verbeteringen ligt. We leren dus nog steeds. Naar verwachting verschijn eind dit jaar een nieuwe versie. Zonder onze kwekers iets te verplichten, helpen we ze toch de goede kant op. Ons eerste doel blijft om de bewustwording te vergroten, door middel van de juiste kennis en tools ter beschikking te stellen, zodat kwekers zelf een keuze kunnen maken. Ik verwacht dat andere sectoren ook hun voordeel met een beslisboom kunnen doen. Onlangs hoorde ik in een podcast dat mensen die in de bouw werken nauwelijks bezig zijn met duurzaam verpakken en/of de waarde daarvan inzien. Als zij via een beslisboom veel meer opgeleid worden, creëer je ook daar bewustzijn. Dan gaat het balletje rollen.”