Dossier

Kunststof

Het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken heeft in 2017 het Kunststofketenproject uitgevoerd, waarin deze keten voor het eerst integraal in kaart is gebracht en doorgelicht. In de rapportage van het project staat wat de ketenpartijen kunnen doen om de kunststof verpakkingsketen verder te sluiten. Op verschillende punten kunnen zij maatregelen treffen om de aanbodgestuurde keten te transformeren naar een vraaggestuurd systeem. Het sluiten van de kunststofketen is van belang om de gewenste transitie naar een circulaire economie te realiseren.

Karen van de Stadt

Verpakkingskundige Neem contact op

Keten in beeld

De partijen in de kunststofketen zijn:

Producenten/importeurs van verpakte producten
Afvalfonds Verpakkingen
Producenten van verpakkingen
Producenten virgin kunststoffen voor verpakkingsmateriaal
Producenten gerecyclede kunststoffen
Inzamelaars en sorteerders van huishoudelijk afval
Retailers
Rijksoverheid en gemeenten

Onderzoek

De inzameling en recycling van kunststofverpakkingsafval van huishoudens is sinds 2008 sterk gestegen. Tegelijkertijd liepen de kosten op en is de kwaliteit nog onvoldoende om de concurrentie met virgin grondstoffen aan te kunnen. Het realiseren van een zoveel mogelijk gesloten kunststofketen, zowel qua grondstoffen als economisch, is hierdoor nog niet in beeld.

Mogelijkheden om de keten te sluiten beginnen bij producenten die verpakkingen op de markt brengen die beter zijn te recyclen. Dat kan bijvoorbeeld met ‘design for recycling’. Met de tariefdifferentiatie van de Afvalbeheersbijdrage worden zij geprikkeld om verpakkingen te gebruiken die beter zijn te recyclen en/of meer gerecyclede kunststoffen bevatten.

Vervolgens zijn burgers en gemeenten aan zet voor een goede en zuivere inzameling. Gemeenten werken samen met producenten ook aan de preventie van zwerfafval. Daarna is het belangrijk dat sorteerders en recyclers het zuiver ingezamelde materiaal bewerken tot gerecyclede grondstoffen die kunnen concurreren met virgin kunststoffen. Als inkopende partijen, zoals bedrijven en overheden, vervolgens vragen om de inzet van gerecyclede kunststoffen in nieuwe producten, dan kan de keten transformeren van een aanbod- naar een vraaggestuurde markt.

In deze ontwikkeling speelt met name de olieprijs een belangrijke rol, omdat die bepalend is voor de prijs van virgin en gerecyclede kunststoffen. Een interventie die breder ingrijpt dan de kunststof verpakkingsketen, zoals een hogere olieprijs of een fiscaal substituut daarvoor (bijvoorbeeld een CO2-heffing of een grondstoffenbelasting), zal de prijs van virgin kunststof opstuwen en leidt daarmee tot een hogere waarde voor de gerecyclede kunststoffen.

In de onderzoekrapportage van het kunststofketenproject biedt het KIDV een breed pakket aan interventies, waarmee alle ketenpartners stappen kunnen zetten richting het verder sluiten van de kunststofketen. Een overzicht hiervan staat in de factsheet ‘Wat kunt u doen om de kunststofketen te sluiten’.

Downloads

Deelonderzoeken

Het kunststofketenproject van het KIDV omvatte de volgende deelonderzoeken:

Omgevingsscenario’s

De effectiviteit van het sluiten van de keten is mede afhankelijk van externe factoren, die niet binnen de kunststofketen kunnen worden beïnvloed. Voorbeelden zijn het organisatieniveau van de economie (globaal, EU of lokaal), actuele maatschappelijke uitdagingen (voedselschaarste, klimaatverandering, etc.) en het dominante gedachtegoed in de maatschappij (optimisme, milieu-denken, etc.). Om grip te krijgen op deze externe factoren, heeft het KIDV met FutureConsult vier omgevingsscenario’s ontwikkeld. Er is geanalyseerd welke impact deze scenario’s hebben op het sluiten van de kunststof verpakkingsketen en welke interventies dan aanvullend nodig zijn.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Financieel-Economisch Model

Het KIDV heeft een Financieel-Economisch Model (FEM) ontwikkeld om de mogelijke effecten van de interventies op het sluiten van de kunststofverpakkingsketen te analyseren.
Klik hier voor de rapportage.

Marktscan

Om de kunststof verpakkingsketen verder te sluiten is het onder meer nodig dat de vraag naar gerecyclede kunststoffen binnen én buiten de verpakkingsketen toeneemt. Welke hindernissen staan deze toename van die vraag in de weg? Het KIDV voerde een marktscan uit om deze te achterhalen én om aanknopingspunten te vinden voor interventies om de keten verder te sluiten.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Volumes en ketenstappen

In een literatuurstudie zijn alle beschikbare cijfers op Nederlands niveau samengebracht. Naast de volumes kunststof per ketenstap, bevat het rapport aandachtspunten met betrekking tot de kwaliteit en samenstelling van het ingezamelde kunststof verpakkingsafval, de werking van bestaande prikkels om kwaliteit en kwantiteit te bevorderen en ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op het verder sluiten van de kunststof verpakkingsketen.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Milieukundige beoordeling interventies

In de hoofdrapportage van het kunststofketenproject zijn interventies beschreven om de kunststof verpakkingsketen verder te sluiten, zowel qua grondstoffen als economisch. Hierbij zijn twee interventiepakketten beschreven: Pakket 1 ‘Optimaliseren huidige systemen’ en Pakket 2 ‘Toevoegen nieuwe systemen’. In opdracht van het KIDV heeft CE Delft de directe en indirecte effecten van alle interventies kwalitatief beoordeeld op milieuwinst of milieunadeel.

Naast de kwalitatieve beschrijving van milieukundige gevolgen heeft CE Delft een kwantitatieve milieutoets uitgevoerd op de situatie in 2030, in het geval dat er geen interventies worden doorgevoerd en in het geval dat de gezamenlijke interventies uit Pakket 1 uit het kunststofketenproject worden doorgevoerd. Dit resulteert in een berekening van de effecten op CO2-uitstoot en milieu-impact.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Recycling van kunststofstromen van bedrijven

Om in beeld te brengen wat de mogelijkheden zijn om de kunststofketen verder te sluiten, heeft CE Delft in opdracht van het KIDV gekeken welke lessen zijn te trekken uit een aantal businesscases op het gebied van bedrijfsafval.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Marktverkenning mix kunststoffen en folies

Om de verschillende toepassingen van de gerecyclede kunststoffen uit folies en mix kunststoffen inzichtelijk te maken, zijn de afzetmarkten voor deze fracties nader onderzocht. Deze deelstudie is in opdracht van het KIDV door onderzoeksbureau TNO uitgevoerd. De uitkomsten van de marktverkenning leiden tot aanbevelingen voor mogelijke interventies om vraag en aanbod van deze stromen kunststof beter op elkaar aan te laten sluiten.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Consumentenonderzoek

TU Eindhoven heeft in opdracht van het KIDV onderzoek uitgevoerd om inzicht te krijgen, in waar vanuit consumentenperspectief rekening mee moet worden gehouden wanneer wijzigingen worden doorgevoerd in de systemen van bronscheiding, nascheiding en statiegeld.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Internationaal vergelijken

Het KIDV heeft in kaart gebracht hoe Nederland staat ten opzichte van vijf andere Europese landen bij het sluiten van de kunststof verpakkingsketen, zowel qua grondstoffen als economisch.
Klik hier voor de rapportage. Klik hier voor de samenvatting.

Van onderzoek naar praktijk

Het kunststofketenproject van het KIDV was in 2017 het eerste onderzoek waarin de kunststofketen integraal in kaart is gebracht. Aan de gewenste maatregelen werd een looptijd tot 2022 gekoppeld. Wat is er van de destijds gewenste maatregelen in de praktijk terechtgekomen, tot nu toe?

Tariefdifferentiatie kunststof

De tariefdifferentiatie kunststof werd in 2020 ingevoerd en is bedoeld om het gebruik van goed recyclebare vormvaste kunststof verpakkingen te stimuleren (flexibele kunststof verpakkingen komen niet in aanmerking voor tariefdifferentiatie). Dit doet meer recht aan bedrijven die verpakkingen gebruiken met een positieve marktwaarde na sortering, welke daarmee tot lagere netto kosten leiden voor het Afvalfonds Verpakkingen. Om te bepalen of een kunststof verpakking goed recyclebaar is maakt het Afvalfonds Verpakkingen gebruik van de KIDV Recyclecheck voor vormvaste kunststof verpakkingen.

Standaarden voor recyclaat

NRK (Federatie Nederlandse Rubber- en Kunststofindustrie) voert een programma uit, gericht op de ontwikkeling van vraaggestuurde standaarden voor de kwaliteit van gerecyclede kunststoffen, om circulaire toepassingen te bevorderen. Door het opstellen van standaarden voor specificaties wordt de inzet van recyclaat vereenvoudigd en kan een verwerker eenzelfde regranulaat bij verschillende aanbieders kopen. Kunststofverwerkende bedrijven worden zo geholpen een passend recyclaat te vinden met de juiste specificaties voor hun toepassing. Dit is van belang voor de aansluiting tussen het aanbod van en de vraag naar recyclaat.

Zie ook: Samenwerken aan standaard voor gerecycled kunststof in stofzuigers.

Kunststof Verpakkingsafval als Grondstof (KVG)

In 2018-2020 voerde het KIDV samen met Rijkswaterstaat het programma Kunststof Verpakkingsafval als Grondstof uit (KVG). Doelstelling was om vraag en aanbod van recyclaat dichter bij elkaar te brengen en daarmee het gebruik en de vraag naar primaire grondstoffen terug te dringen. Eerst werd een technische en economische verkenning uitgevoerd om meer en beter inzicht te krijgen in de vraagzijde van de markt en toepassingsmogelijkheden van kunststofrecyclaat. Daarna zijn vijftien pilots uitgevoerd, gericht op technische innovaties en circulair inkopen. Ze gingen over (verwerkings)technieken, design, procesinnovaties en innovaties via ketensamenwerking. Het programma is in maart 2020 officieel afgesloten.

Programma Toepassing Kunststof Recyclaat

Het programma ‘Toepassing Kunststof Recyclaat in nieuwe producten en verpakkingen’ is een van de projecten in het nationale Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie (Transitieagenda Kunststoffen). Onder dit programma lopen verschillende initiatieven. Zo is op 7 januari 2020 de Green Deal 'Betrouwbaar bewijs voor toepassen van kunststof recyclaat' getekend.

Actieplan Toepassen Recyclaat

Het Actieplan Toepassen Kunststof Recyclaat beschrijft acties, die op korte termijn moeten worden uitgevoerd om de zeer ambitieuze doelen van de transitieagenda Kunststoffen te halen. Mede door de aanhoudende lage olieprijs en de corona crisis is er juist een geringere afname van kunststof recyclaat. Het Actieplan Toepassen Recyclaat is het antwoord op de stagnerende afzet van gerecycled plastic. Het actieplan Toepassen Kunststof Recyclaat heeft als doel om de samenhang tussen de vele initiatieven te borgen, en stuurt tegelijkertijd op de noodzakelijke extra acties om tot een circulaire kunststofketen te komen.

Community of Practice Laminaatverpakkingen

Het KIDV is in 2019 gestart met een Community of Practice Laminaatverpakkingen. Laminaten zijn verpakkingsfolies, die zijn opgebouwd uit verschillende laagjes kunststof of andere materialen, zoals aluminium. Laminaten hebben uitstekende eigenschappen voor de bescherming en houdbaarheid van (voedsel)producten, maar zijn op dit moment moeilijk te recyclen. Deelnemers aan de community zoeken onder meer naar oplossingen om de kwaliteit van het gerecycled materiaal uit flexibele verpakkingen te waarborgen.

Inmiddels zijn de volgende publicaties verschenen:

Klik hier voor meer informatie over de CoP Laminaatverpakkingen of bekijk ons dossier Flexibele verpakkingen en recycling.

Chemische recycling

Tevens heeft het KIDV in oktober 2018 het rapport ‘Chemische recycling van kunststofverpakkingen: analyse en mogelijkheden voor opschaling’ uitgebracht. Ook is een factsheet opgesteld over chemische recycling van kunststof (verpakkingen) in Europese wetgeving. Klik hier om ons dossier Chemische recycling te bekijken.

Ketenovereenkomst Verpakkingen 2020-2029

Het Afvalfonds Verpakkingen en de VNG hebben in de Ketenovereenkomst Verpakkingen 2020-2029 afspraken gemaakt, die ervoor moeten zorgen dat het gescheiden inzamelen van plastic en metalen verpakkingen, en drinkpakken eenvoudiger en begrijpelijker wordt voor inwoners. Het gaat onder meer om de volgende afspraken:

De inzameling wordt eenduidiger
De overeenkomst loopt tien jaar; die zekerheid zorgt voor meer investeringen in innovatie en recyclingcapaciteit.
Het verpakkende bedrijfsleven zet zich in om meer te recyclen
Gemeenten hebben keuzevrijheid in hun rol in de keten van inzameling tot recycling
De kostenvergoeding voor bron- en nascheiding.

Slim Ontwerp

Het KIDV voerde in 2018-2020 samen met NederlandSchoon het project Slim Ontwerp uit. Het project was gericht op het ontwerp en de ontwikkeling van verpakkingen: hoe kan in de ontwerpfase van een verpakking al rekening worden gehouden met het weggooien van de verpakking en het voorkomen van zwerfafval? Ook besteedde ‘Slim Ontwerp’ aandacht aan het aanpassen of anders aanbieden van verpakkingen in winkels en horeca, bijvoorbeeld door een bewuster beleid op het meegeven van zakjes of servetten of het inzamelen van to-go bekers voor koffie en thee. De resultaten werden samengevat in een infographic.