De grootste uitdaging in dit scenario voor 2040 is het tekort aan voedsel en water als gevolg van de groeiende wereldbevolking en stijgende welvaart. De extreme weersomstandigheden als gevolg van klimaatverandering maken oogsten wisselvallig en onzeker. Verpakkingen hebben een cruciale rol in het beschermen van voedsel tegen bederf. Voedsel wordt over grote afstanden getransporteerd en moet langer houdbaar zijn dan voorheen. Een nieuwe generatie RFID (Radio Frequency Identification) maakt het mogelijk de kwaliteit van het primaire product real time te volgen. Verpakkingen dragen ook bij aan het efficiënt gebruik van voedsel. De online economie heeft de functie van verpakkingen veranderd. Het verleiden van de klant en het geven van productinformatie gebeurt online. Esthetiek van de verpakking speelt alleen nog een rol op het moment dat de klant zijn bezorgde artikelen uitpakt.
Verpakkingsstrategie en businessmodellen
Duurzaam verpakken richt zich over het algemeen primair op het verminderen van grondstofgebruik en energiebesparing.
Een logische vervolgstap is het stimuleren van recycling en het toepassen van gerecyclede materialen in verpakkingen. Bij de traditionele recyclingmethoden is het echter moeilijk om de kwaliteit van de gerecyclede materialen maximaal te houden, zodat deze keer op keer kunnen worden gerecycled. Er wordt namelijk nog steeds veel restafval gegenereerd, omdat materialen niet voldoende kunnen worden gescheiden. Dat betekent dat er voor de productie van nieuwe verpakkingen een hoog percentage aan nieuwe grondstoffen nodig is, naast de gerecyclede materialen.
Bedrijven die blijvend waarde willen creëren met hun producten of diensten bewegen zich richting circulaire modellen, waarbij ze grondstoffen optimaal toepassen en hergebruiken en waarbij ze de milieu-impact minimaliseren. In een circulaire economie worden materiaalkringlopen zoveel mogelijk gesloten, waardoor grondstoffen maximaal kunnen worden hergebruikt of gerecycled en afval en milieu-impact tot een minimum worden gereduceerd.
Bedrijven die met hun verpakkingsstrategie meer richting circulariteit bewegen, ontdekken vaak dat hun traditionele business-modellen tekort schieten om kringlopen te sluiten. Om dat te realiseren is verregaande samenwerking nodig in de materiaalketen, waarbij bedrijven samen met anderen de verantwoordelijkheid dragen om de kringloop te sluiten en de waarde van grondstoffen te behouden. Traditionele verdienmodellen moeten hieraan worden aangepast.
Toekomstscenario’s duurzaam verpakken
Het KIDV heeft in 2014 vier toekomstscenario’s ontwikkeld gericht op duurzaam verpakken in 2040. Dit zijn voorbeelden van mogelijke maatschappelijke reacties op ontwikkelingen en trends. De scenario’s laten zien welke kant duurzaam verpakken in de toekomst op kan gaan en wat dit betekent voor ketenpartijen, de onderlinge samenwerking en verdienmodellen. De scenario’s zijn geen voorspellingen, maar bedoeld als inspiratie om mogelijke beleidsrichtingen en strategische keuzes te verkennen en verdere ontwikkelingen in gang te zetten.
Hieronder vind je een korte samenvatting van de vier scenario’s en de kansen voor producenten en importeurs:
Scenario 'Going concerns'
Voorbeelden van kansen voor producenten en importeurs:
- Ontwikkelen en toepassen van slimme verpakkingen, die voedselverspilling voorkomen; dit kan leiden tot meer verpakkingsmateriaal.
- Centraal stellen van de milieudruk van producten, met name bij voedsel: de verpakking staat ten dienste van productbescherming.
- Vervoeren van voedsel in bulk.
- Dichter bij de consument verpakken in kleinere hoeveelheden.
- Inzameling van verpakkingen integreren in retourlogistiek van huis-aan-huis bezorging.
- Uniformeren secundaire verpakkingen.
- Organiseren van inzameling tegen betaling voor niet financieel sluitende ketens.
- Toepassen van gerecyclede materialen voor non-food verpakkingen.
- Sluiten van eigen ketens; traceerbaarheid voor garanderen van voedselveiligheid.
- Beperken van transportbewegingen en efficiënter transport, ook multimodaal via bijvoorbeeld spoor en water.
Scenario 'Liever lokaal'
In de lokale economie ligt de nadruk op hergebruik. Afval wordt zoveel mogelijk lokaal verwerkt, bijvoorbeeld door het te composteren. Verpakkingen zijn óf herbruikbaar óf biologisch afbreekbaar. Omdat verpakkingen de reputatie van verspilling hebben, vermijden veel producenten het gebruik ervan. Supermarkten zijn overgeschakeld op ‘self-dispensing’ en elektronica wordt in speciale koffers bezorgd, die weer worden meegenomen door de producent. Innovatie in materialen is vooral gericht op de toepassing van diverse grondstoffen voor verpakkingen die daarna weer biologisch afbreekbaar zijn. Materiaalgebruik is sterk afhankelijk van lokale beschikbaarheid en de variatie tussen regio’s is groot.
Voorbeelden van kansen voor producenten en importeurs:
- Inzetten op lokale productie: stadstuinieren, melk bij de boer.
- Focussen op nutriëntrijk voedsel; van lege naar volle calorieën.
- Inzetten op hervulbare en herbruikbare verpakkingen; ‘self-dispensing’.
- Herintroduceren lokaal vakmanschap, slager in plaats van voorverpakt vlees in supermarkt, en wijkbezorging van melk en AGF.
- Bieden van transparantie over herkomst en milieueffecten van producten en verpakkingen op verzoek van consument.
- Zorgen voor lokale inbedding voor die producten, waarvoor centrale productie efficiënter blijft ‘glocalization’.
- Sterk reduceren logistieke bewegingen.
Scenario 'Fort Europa'
In 2040 is de Europese circulaire economie een feit. Verpakkingen hebben grotendeels dezelfde functie als voorheen. Bij het ontwerp wordt echter veel meer rekening gehouden met hergebruik en recyclebaarheid. Dergelijke ontwerpen sluiten niet altijd aan bij de beleving van consumenten. Het gebruik van verpakkingen uit één materiaalsoort is de standaard. De lease-economie dringt het gebruik van verpakkingen sterk terug. Dankzij modulair opgebouwde producten kunnen onderdelen eenvoudig worden hergebruikt. De beschikbaarheid van bijna gratis elektriciteit maakt het mogelijk voedsel direct na de productie in te vriezen en bevroren te houden tot het moment van consumptie. Dat maakt het gebruik van beschermende verpakkingen grotendeels overbodig.
Voorbeelden van kansen voor producenten en importeurs:
- Minimaliseren van uitval/verlies aan grondstoffen door de keten heen.
- Uitbreiden producentenverantwoordelijkheid.
- Samenwerken in Europese producentenorganisaties en Europees Afvalfonds.
- Minimaliseren inzet primaire grondstoffen.
- Breed en hoogwaardig toepassen van gerecyclede materialen.
- Inzetten op recyclebaarheid van verpakkingen; één materiaalsoort, ‘design for recycling’.
- Verpakkingen beter traceerbaar maken.
- Leasen van non-food producten.
- Fabriceren van kunststoffen uit biomassa, niet langer uit olie.
- Ontwikkelen modulaire producten.
- Leveren geconcentreerde ingrediënten in capsules aan consumenten om thuis melk, sappen, dranken en wasmiddel te produceren; niet meer rijden met ‘water’.
- Ontwikkelen andere mogelijkheden voor het gebruik van biomassa (zeewier, algen).
Scenario 'iCreate'
De doorbraak van de 3D-printer heeft productieketens ingrijpend veranderd. Consumenten zijn prosumenten geworden en productie vindt op zeer kleine schaal plaats bij mensen thuis of dicht in de buurt. Transport beperkt zich tot het vervoer van grondstoffen voor de 3D-printer. Voedsel wordt deels geprint en deels door mensen zelf verbouwd in klimaatgereguleerde minikassen. Dankzij technologie zijn huishoudens bijna helemaal zelfvoorzienend. Verpakkingen zijn nauwelijks nog nodig. In dit scenario geldt de 3D-printer als metafoor voor de ‘disruptive technology’, waar ook de ‘slimme computer’ en de ‘zelfsturende auto’ onder vallen.
Voorbeelden van kansen voor producenten en importeurs:
- Minimaliseren milieudruk van inputmateriaal en bijbehorende verpakking van 3D-printers.
- Inzetten op recyclebaarheid van geprinte producten.
- Faciliteren van innovatie bij de consument; iTunes voor 3D-printer.
- Leveren van systemen: de printers en de cartridges.
- Optimaliseren van logistiek naar consument.
- Innovaties: afval als grondstof voor 3D-printers.
- Industrieel toepassen van 3D-printing.
- Ontwerpen leveren voor producten via 3D-printing.